In de behandelkamer is het lastig de feitelijke oorzaken van een depressie te achterhalen. Toch is het interessant en relevant om na te gaan wat jongeren zelf als oorzaken van hun depressie zien. Daarnaast is het waardevol om het perspectief van ouders mee te nemen, omdat jongeren en ouders nogal eens een ander idee hebben van oorzaken van de depressie van de jongere.

Aan de Universiteit Leiden interviewden mijn collega’s en ik 34 jongeren (12-18 jaar) met een klinische depressie en hun 60 ouders - waarvan 26 vaders. Gezinnen kwamen een dag naar onze onderzoeksruimtes om deel te nemen aan het RE-PAIR onderzoek. Aan het eind van deze dag hebben we de een-op-een interviews afgenomen, waarbij we onder andere vroegen wat jongeren en ouders als oorzaken zagen van de depressie van de jongere.

Met bewondering denk ik terug aan de inzet van deze jongeren. Hun depressie betekende dat zij last hadden van, bijvoorbeeld, stemmings-, slaap- en concentratieproblemen. Dit maakt deelname aan onderzoek uitdagend. Desondanks wisten zij hun inzichten meestal goed en open te verwoorden. Voor sommigen was dit lastiger. Daarom gebruikten we, na de open vraag, een oorzakenkaart. Dit was een kaart met risicofactoren voor depressie die uit eerder onderzoek naar voren kwamen. Jongeren die aanvankelijk moeite hadden om oorzaken te noemen, kwamen goed op gang met behulp van de oorzakenkaart.

Ook de gesprekken met ouders waren zeer waardevol. De depressie van hun kind was een kwetsbaar onderwerp waarbij de nodige tranen werden gelaten. Veel van de ouders voelden wanhoop en leken het fijn te vinden dat er iemand met nieuwsgierigheid naar hun ervaringen luisterde. Ouders waren goed in staat om hun ideeën over het onderwerp te verwoorden.

Een breed scala aan oorzaken

In de top 5 meest genoemde thema’s van jongeren en ouders stonden sociale factoren (zoals gepest zijn), kenmerken van het kind (zoals piekeren, gevoeligheid) en stressvolle ervaringen (zoals scheiding van ouders, social distancing tijdens COVID-19). De meest genoemde thema’s van jongeren en ouders kwamen vrij sterk overeen als we over de hele groep keken, maar dat betekende niet dat jongeren en ouders in hetzelfde gezin zo eensgezind waren. Er waren bijvoorbeeld 13 jongeren die een eenmalige stressvolle gebeurtenis (zoals aanranding) noemden, bij de helft van deze jongeren noemden ouders het thema niet.

Inzicht van ouders in het perspectief van hun kind

Tijdens het interview stelden we ouders ook de vraag: “wat denkt u dat uw kind als oorzaken van de eigen depressie ziet?” De thema’s die ouders hier noemden, hebben we vervolgens vergeleken met de thema’s die het kind van deze ouders noemden. Bij veel van de thema’s schatten ouders het matig goed in. Als een ouder een bepaald thema noemde, werd dit thema meestal ook wel door het kind van deze ouder genoemd. Maar het kwam ook vaak voor dat een jongere een thema noemde en de ouder dat niet had verwacht. Zij zijn dan mogelijk niet op de hoogte van (de impact van) dit thema.

Het meest genoemde thema door jongeren zijn sociale factoren, zoals een gebrek aan vrienden of gepest zijn. Dit is ook het thema waarvoor we binnen gezinnen de hoogste overlap en accuraatheid zagen, wat betekent dat zowel jongere als ouder het thema noemden en dat ouders goed inschatten dat hun kind het thema noemt. Deze ervaringen in de sociale context bespreken jongeren dus grotendeels al met hun ouder(s) en ouders zien in wat voor impact dit heeft op het welzijn van hun kind. Voor veel andere thema’s valt hierin winst te behalen.

Implicaties voor de klinische praktijk

Ons onderzoek hebben we vertaald naar drie hands-on implicaties voor de klinische praktijk:

1. Iedere jongere heeft een persoonlijke set van overtuigingen over de oorzaken van hun depressie, deze overtuigingen kunnen wezenlijk verschillen van die van ouders. Het is waardevol de overtuigingen van zowel jongere als ouders uit te vragen, om meer zicht te krijgen op factoren die spelen in het leven van jongeren en op de afstemming binnen het gezin.

2. Veel oorzakelijke overtuigingen hebben betrekking op stressvolle ervaringen. Ongeveer een kwart van de jongeren voelt zich overweldigd door een opeenstapeling van stressvolle ervaringen. Deze jongeren hebben mogelijk baat bij professionele hulp bij de verwerking van deze ervaringen. Ook ouders zouden hierbij een steunende rol kunnen nemen.

3. Een gestructureerde aanpak bij het uitvragen van gedachten over de oorzaken van de depressie kan extra inzichten bieden. Wij raden aan om jongeren en ouders individueel te interviewen; daarbij te starten met een open vraag over het onderwerp, vervolgens een oorzakenkaart te gebruiken, en tot slot te vragen welke factoren worden gezien als oorzaken en welke als in standhoudende factoren.

Over het onderzoek

Dit onderzoek maakt deel uit van het NWO Vici-project RE-PAIR: Unravelling the Impact of Emotional Maltreatment on the Developing Brain van de afdeling Klinische Psychologie Universiteit Leiden, onder leiding van prof. dr. Bernet Elzinga. De volledige, peer-reviewed paper 'A qualitative, multi-perspective study on causal beliefs about adolescent depression' is open access gepubliceerd. Kijk voor verdere informatie over en publicaties van RE-PAIR.