Toenemende aandacht voor rouw

Sinds enkele jaren lijkt er steeds meer aandacht te zijn voor mensen voor wie – om verschillende redenen – dagen als Moederdag en Vaderdag moeilijke dagen kunnen zijn. Naast alle commerciële boodschappen rondom deze dagen, staan sociale media vol met berichten en foto’s van mensen met hun moeder of vader. De laatste jaren worden er ook vaker boodschappen gedeeld waarin aandacht gevraagd wordt voor mensen voor wie het mogelijk geen gemakkelijke of feestelijke dag is.

Naast aandacht voor rouw rondom dagen als Moederdag en Vaderdag, lijkt er ook meer aandacht te zijn voor rouw in het algemeen en ervaringen van mensen die op jonge leeftijd het overlijden van één of beide ouders hebben meegemaakt. Zo is bijvoorbeeld recent de SIRE-campagne ‘De dood. Praat erover, niet eroverheen’ gelanceerd, waarin aandacht wordt gevraagd voor het gesprek over de dood. Daarnaast zijn er de afgelopen tijd diverse boeken, podcasts en (kranten)artikelen over dit onderwerp verschenen (zie onderaan deze blogpost), veelal geschreven en gemaakt door jongeren of jongvolwassenen.

Er lijkt meer behoefte te zijn aan het delen van verschillende verhalen en ervaringen op dit gebied. Hierin komen bepaalde thema’s steevast naar voren: het ongemak dat veel mensen rondom (gesprekken over) de dood lijken te ervaren en de 'houdbaarheidsdatum' die op rouwen lijkt te zitten. Hiermee wordt bedoeld dat er een verwachting lijkt te zijn dat rouw op een gegeven moment ‘afgelopen’ of ‘verwerkt’ zou moeten zijn en dat het geen rol meer kan of mag spelen in iemands leven.

Herrouwen

Dat er geen ‘houdbaarheidsdatum’ op rouw zit, kan onderbouwd worden met het fenomeen ‘regrieving’ of ‘herrouwen’ waar in de literatuur over geschreven wordt. Met herrouwen bij kinderen en jongeren wordt bedoeld dat rouw (opnieuw) een rol gaat spelen wanneer er een andere of nieuwe betekenis aan het verlies wordt gegeven, bijvoorbeeld als gevolg van een toename aan vaardigheden en meer begrip over wat het verlies betekent (Jeffreys, 2005; Oltjenbruns, 2001; Spuij, 2018).

Herrouwen komt ook naar voren in recente onderzoeken waarvoor volwassenen zijn geïnterviewd die op jonge leeftijd hun ouder zijn verloren (Chater et al., 2022; Koblenz, 2016; Meyer-Lee et al., 2020). Zo wordt genoemd dat het gemis van een ouder en de daarbij behorende gevoelens van rouw toe kunnen nemen rondom belangrijke levensgebeurtenissen, zoals een verhuizing, het behalen van een diploma, trouwen en het krijgen van kinderen. Ook andere gebeurtenissen, zoals het overlijden van een andere dierbare, het uitgaan van een relatie, het bereiken van de leeftijd van de ouder toen hij/zij stierf of dagen als Moederdag of Vaderdag kunnen dit soort gevoelens teweegbrengen.

Kortom: rouw is uniek, voor iedereen verschillend en er is geen sprake van een ‘houdbaarheidsdatum’ waarna de rouw ‘voorbij’ of ‘over’ zou moeten zijn. Wetende dat rouw kan opspelen rondom belangrijke gebeurtenissen of dagen, zou een dag als Moederdag of Vaderdag een goed moment kunnen zijn om het gesprek aan te gaan met iemand die een ouder verloren is.

Onderzoek naar ervaringen rondom het overlijden van een ouder

Voor ons onderzoek Veerkracht na Verlies zijn we onder andere in gesprek gegaan met 60 deelnemers over hun ervaringen rondom het overlijden van hun ouder tijdens de kindertijd. Deze deelnemers waren tussen de 25 en 46 jaar oud en zijn één van hun ouders verloren toen zij tussen de 4 en 18 jaar oud waren. Hoewel we momenteel nog bezig zijn met het verwerken van alle informatie die het onderzoek heeft opgeleverd, kwam al naar voren dat ook sommige deelnemers reacties van mensen vanuit hun omgeving als niet-helpend hebben ervaren. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan mensen die ongevraagd advies geven of over eigen ervaringen en gevoelens beginnen en hierbij voorbij lijken te gaan aan de ervaring en gevoelens van de rouwende.

Er zit natuurlijk veel verschil in hoe mensen reageren op ervaringen van mensen die een dierbare zijn verloren en hoe zij het gesprek aangaan hierover. Toch lijken we – met enige voorzichtigheid – te kunnen stellen dat reacties van anderen van invloed kunnen zijn op ervaringen van rouwenden als zij over (het verlies van) hun dierbare praten (e.g., Chater et al., 2022; Koblenz, 2016). Een volgende belangrijke vraag is dan ook: hoe kunnen we het gesprek hierover aangaan, ondanks dit mogelijke ongemak?

Praten over de dood

Mijns inziens is het begin hiervan het bewust worden van het mogelijke ongemak dat je zou kunnen ervaren bij een gesprek over de dood en de impact die dat kan hebben op iemands leven. Wanneer ik het heb over het praten over rouw na het overlijden van een dierbare, verwijs ik graag naar een kort filmpje genaamd ‘Hoe kun je een rouwende vriend helpen?’ van Megan Devine, rouwtherapeut en auteur van het boek ‘It's OK that you 're not OK' (Nederlandse vertaling: ‘Het is oké om je niet oké te voelen’).

‘Hoe kun je een rouwende vriend helpen?’ van Megan Devine

De boodschap van Megan Devine's boek en animatiefilmpje is in grote lijnen dat erkenning van iemands gevoelens en ervaringen erg belangrijk is. Wat daarbij hoort: probeer naar iemands verhaal te luisteren, hoe moeilijk het ook kan zijn om te horen over moeilijke en/of verdrietige ervaringen en gevoelens. Stel daarbij vragen, zonder direct over je eigen ervaringen en gevoelens te beginnen en zonder oplossingen of suggesties aan te dragen.

Deze blog wil ik graag afsluiten met een citaat over praten over de dood, afkomstig uit het boek ‘De dingen die je vergeet’ van Gijs van der Zanden: “De rouwende loopt het risico dat mensen ongemakkelijk naar de grond gaan staren. Degene die de rouwende bij wil staan, riskeert het om iets ongepasts of iets onhandigs te zeggen. Helemaal geen actie ondernemen is vele malen veiliger, maar dan loop je elkaar hoe dan ook mis. Ik denk dus dat beide partijen over de brug moeten komen, om elkaar ergens in het midden te ontmoeten – tenminste, als de wederzijdse behoefte en bereidheid tot een gesprek er is. Een gedeelde verantwoordelijkheid” (blz. 208/209). Een tip hierbij zou kunnen zijn om te benoemen dat je het moeilijk vindt om erover te beginnen of dat je niet weet wat je precies kunt zeggen, maar dat je wel graag wil weten hoe het met iemand gaat, wat er bij diegene speelt en wilt horen over diens ervaringen. Probeer het gesprek op een open manier aan te gaan, juist ook wanneer het overlijden van iemands ouder of andere dierbare al (wat) langer geleden is.

Een greep uit de geraadpleegde boeken, podcasts en artikelen over rouw (geen compleet overzicht)

Boeken

• Gijs van der Sanden – De dingen die je vergeet. Rouwen voor beginners
• Lisanne van Sadelhoff – Je bent jong en je rouwt wat
• Ameline Ansu – Van harte gecondoleerd
• Tatjana Almuli – Ik zal je nooit meer
• Manu Keirse – Helpen bij verlies en verdriet
• Mariken Spuij – Rouw bij kinderen en jongeren. Over het begeleiden van verliesverwerking

Podcasts en documentaires

• Dag voor dag - door Liesbeth Rasker
• Een doodnormale podcast - door Benthe Göbel en Sabien Brehler
• 2Doc: Waarom bleef je niet voor mij? - door documentairemaker Milou Gevers
• 2Doc: Ik rouw van jou - door Nellie Benner

(Kranten)artikelen

• Een reeks artikelen over rouw door Lisanne van Sadelhoff - op de Correspondent
• 'Van de dertigers om mij heen heeft de ene helft relaties aangeknoopt en huizen gekocht, de andere helft niet’ - in NRC
• De levenslessen van psycholoog Manu Keirse: Luisteren is verdraaid moeilijk - in Trouw
• Voor rouwen staat geen maximumtijd - op Pratenoververlies.nl