Probleemgedrag of ‘moeilijk verstaanbaar gedrag’ - dwars, druk, agressief of angstig gedrag - vraagt veel van leerkrachten en kan er zelfs toe leiden dat leerkrachten zich handelingsverlegen voelen. Ze kunnen dan niet de ondersteuning bieden die ze leerlingen zouden willen geven of die leerlingen nodig hebben. Dit resulteert bij leerkrachten in stress en minder plezier in lesgeven. Er zijn in de klas maar weinig mogelijkheden voor leerkrachten om te achterhalen waarom een leerling zich zo gedraagt of wat een leerling op dat moment nodig heeft om tot leren te komen. Daarom hebben we het afgelopen jaar samen met leerkrachten een laagdrempelig stappenplan ontwikkeld om leerkrachten inzicht te bieden in het gedrag van een leerling en tot handelingsalternatieven komen voor moeilijke of onbevredigende situaties in de klas.

‘Lezen van gedrag’ is lastig

Om te begrijpen wat er achter het gedrag van een leerling zit, kan het helpen het perspectief van de leerling in te nemen, door je actief te verplaatsen in de leerling. Hierbij probeer je te begrijpen wat de leerling denkt en voelt in een specifieke situatie. Leerkrachten doen dit vaak al onbewust, maar dit is lastiger als er weinig tijd is om te reageren of wanneer leerkrachten ook andere leerlingen moeten aansturen. Op zo’n moment nemen ze bijvoorbeeld beslissingen op basis van eerdere ervaringen met deze leerling of met vergelijkbare situaties. Juist op een rustig moment achteraf het perspectief van de leerling innemen, kan dan helpen. Zo kan een leerkracht nagaan of deze aannames en de beslissing in deze situatie voor deze specifieke leerling klopten en kan het daarmee inzicht bieden in het gedrag van de leerling en toekomstig handelen.

Stappenplan BeGRP

Samen met leerkrachten en andere onderwijsprofessionals hebben we het stappenplan BeGRP (Bekwaam in Gedrag: Responsief door Perspectief) ontwikkeld. Hierbij voeren leerkrachten een gesprek met een collega, waarin ze een concrete situatie met een leerling nabespreken middels het doorlopen van 6 stappen aan de hand van opdrachten en kritische vragen die de collega kan stellen.

Zo vertellen leerkrachten de situatie vanuit het oogpunt van de leerling (in ik-vorm), besteden ze expliciet aandacht aan de situatie, formuleren ze verschillende hypotheses voor de functie of oorzaak van het gedrag en maken ze concrete plannen om deze hypotheses in de klas te toetsen. Door in eerste instantie buiten de directe situatie stil te staan bij wat er gebeurde, kan een leerkracht tijd nemen om actief het perspectief van de leerling in te nemen en na te gaan wat de leerling in de situatie dacht en voelde. Daarnaast helpt een tweede paar ogen van een collega bij het formuleren van alternatieve verklaringen voor het leerlinggedrag. Hierdoor zoekt een leerkracht samen met een collega naar inzicht in het gedrag, resulterend in kleine aanknopingspunten om bepaalde handelingen als leerkracht in de klas aan te passen, vaker in te zetten of juist te verminderen.

Laagdrempelig

Een belangrijk aspect van het stappenplan is dat het laagdrempelig is. Leerkrachten kunnen in gesprek met een collega of zelfs zelfstandig de stappen doorlopen en worden door middel van kritische vragen aan het denken gezet over het gedrag van de leerlingen. Hiermee geeft het hun handvatten om vroegtijdig zelf iets te kunnen ondernemen voordat het probleemgedrag escaleert of hun emotioneel welbevinden afneemt.

Wanneer leerkrachten grip krijgen op redenen achter probleemgedrag, kunnen ze vanuit hun eigen expertise aansluiten bij de onderwijsbehoeften van de leerling en daardoor de leerling goed ondersteunen in de klas en met plezier lesgeven.

Samen met onderwijsprofessionals

Het mooie aan het stappenplan is dat het samen met leerkrachten en andere onderwijsprofessionals is ontwikkeld. Mensen uit het onderwijs die ‘met de voeten in de klei’ staan, hebben veel expertise vanuit hun dagelijkse omgang met de leerlingen. Daarnaast hebben zij het beste zicht op welke ondersteuning er op dit moment is, wat goed werkt, waar en op welke manier zij meer ondersteuning zouden willen en hoe dit verankerd kan worden in de onderwijspraktijk.

Vanuit gezamenlijke gesprekken met en tussen onderwijspartners zijn wij gekomen tot zowel inhoudelijk keuzes, vormgeving, als wijze van implementatie en borging van het stappenplan. Zo hebben onderzoekers samen met leerkrachten vanuit een wetenschappelijke basis iets ontwikkeld gebaseerd op de behoeften vanuit het onderwijs en aansluitend bij diverse onderwijscontexten. Hiermee kunnen leerkrachten zichzelf en elkaar ondersteunen bij probleemgedrag in de klas: voor leerkrachten, door leerkrachten.