Inbraak is nog steeds een groot probleem in de maatschappij en wordt onder een van de meest impact makende misdaden gerekend, omdat het zoveel schade toebrengt aan de slachtoffers. Hierdoor is inbraakpreventie een cruciaal aspect van criminaliteitsbestrijding en veiligheidsbeleid.

Om echt naar de kern van het probleem te gaan, moet je natuurlijk naar de oorsprong, het criminele brein. Het liefst zou je direct over de schouders van inbrekers meekijken terwijl ze met hun daad bezig zijn, zodat je weet hoe ze denken en hoe ze overgaan tot de inbraak. Om praktische en ethische redenen is dit natuurlijk niet mogelijk en zelfs met interviews op politiebureaus kom je vaak niet tot de kern. Details worden vergeten, verdraaid of verzonnen, omdat er vaak een langere periode zit tussen het oppakken van de dader en de gepleegde inbraak. Dat is alleen nog maar áls de inbraak wordt opgelost.

Inbraakpreventie bevorderen

Een manier om inbraakpreventie te bevorderen, is door het inzetten van ‘guardianship’. Guardianship, of te wel de controle die personen uitoefenen ter bevordering van de veiligheid, is een bekend begrip binnen de criminologie. Wanneer een bewoner thuis is of meerdere buurtbewoners in een buurt aanwezig zijn, is de kans dat er wordt ingebroken in die wijk aanzienlijk kleiner. Maar hoe kunnen we het afschrikwekkende effect van guardianship testen op gedetineerde inbrekers?

Het Virtual Burglary Project

Het Virtual Burglary Project is een samenwerking tussen Universiteit Leiden en het Max Planck Instituut voor Misdaad, Veiligheid en Recht onder leiding van Jean-Louis van Gelder. Dit project onderzoekt hoe je Virtual Reality (VR) kan inzetten ter bevordering van inbraakpreventie. In dit project lopen gedetineerde inbrekers in VR door 2 verschillende virtuele woonwijken.

Uit eerder onderzoek bleek dat de aanwezigheid van bewoners hetzelfde effect heeft als wanneer dit wordt onderzocht in VR. In dit onderzoek van Sintemaartensdijk et al. (2021) kregen gedetineerde inbrekers de opdracht om door een virtuele wijk te lopen en deze te beoordelen voor het plegen van een inbraak. De resultaten lieten zien dat alleen al het aanwezig zijn van een virtuele avatar voldoende was om door de inbrekers beoordeeld te worden als een meer riskante wijk en dat de avatar een afschrikwekkend effect had.

Gezien het feit dat bewoners niet altijd thuis kunnen zijn om inbraken te voorkomen, onderzoeken wij in dit onderzoek of dezelfde effecten worden gevonden als er geen ‘fysieke’ guardian aanwezig is. Kunnen we dit effect ook op een andere manier bereiken?

Het effect van 'Implicit Dynamic Guardianship' in Virtual Reality

Het onderzoek richt zich op een specifieke vorm van guardianship, namelijk 'implicit dynamic guardianship'. Dit verwijst naar veranderingen in de directe omgeving die worden geactiveerd door de nabijheid en beweging van een persoon. Het project testte drie varianten van implicit dynamic guardianship:

1. Lantaarnpalen die feller gaan branden als een individu dichterbij komt;
2. Geluiden die de aanwezigheid van guardians representeren;
3. 'Watching Eyes Signs'.

In de virtuele woonwijken kregen deelnemers de opdracht om te zoeken naar inbraakmogelijkheden waarbij verschillende vormen van guardianship zijn toegepast. Met behulp van VR konden we het effect van deze interventies op 4 niveaus meten:

1. Vragenlijsten over de aantrekkelijkheid en risico's van de woonwijken voor woninginbraak;
2. De invloed van de interventies op het looppatroon van deelnemers
3. Eye-tracking gegevens over de aandacht van de participanten voor bijvoorbeeld alarmsystemen of openstaande ramen en
4. Een Retrospecitve Think-Aloud protocol (RTA) waarbij de inbrekers een opname van hun eigen scoutingsproces in VR terugkeken. Hen werd gevraagd hier hardop op te reflecteren.

De dataverzameling - een uitdaging

De data hebben we verzameld in 4 verschillende penitentiaire inrichtingen (PI)’s in Nederland. PI Heerhugowaard, PI Dordrecht, PI Zwolle en PI Alphen aan den Rijn hebben meegewerkt aan dit project. Maar alleen het hebben van 4 meewerkende PI’s zorgt niet voor een eindresultaat. Tijdens binnenkomst ontstonden al meteen de eerste uitdagingen. De streng beveiligde PI’s doen hun uiterste best om smokkelwaar, zoals mobiele telefoons of data-dragers buiten de deur te houden. Daar stonden wij dan: 2 onderzoekers met een kist vol elektronica. Het krijgen van pasjes, autorisatie en mee naar binnen en buiten mogen nemen van apparatuur heeft de nodige administratie gekost. Maar uiteindelijk kregen we toestemming en een eigen ruimte om metingen af te nemen. Een goede samenwerking tussen ons en de staff was een groot onderdeel van het succesvol uitvoeren van dit project.

Gedetineerden volgen een strak schema in de PI en hebben weinig ruimte voor andere activiteiten buiten hun dagprogramma. Je wilt het personeel niet tot last zijn in hun dagelijkse routine, die is uitdagend genoeg met een huis vol criminelen. We hebben veel tijd besteed aan het leren kennen van het personeel, van bewaking tot aan de psychiaters, iedereen moest weten wie wij waren en wat wij kwamen doen.

Vervolgens kwam de grootste uitdaging: een vertrouwensband opbouwen met de gedetineerden en hen enthousiasmeren om mee te doen met een onderzoek naar inbraakmogelijkheden. Vele uren aanwezig zijn op de afdelingen, potten koffie en wedstrijdjes tafelvoetbal of tennis zijn hiervoor gespendeerd. Altijd een goede positieve uitstraling hebben, beschikbaar zijn voor uitleg en vragen beantwoorden waren de zaken die uiteindelijk hebben gezorgd voor de deelnemende justitiabelen. Maar liefst 200 gedetineerde inbrekers hebben meegedaan aan het project!

De toegevoegde waarde van VR

Iedereen die een wel eens een VR-bril op heeft gehad, weet dat je je tijdelijk onderdompelt in een andere wereld die nauwelijks van echt te onderscheiden is. Een belangrijk voordeel van VR is dan ook de realistische ervaring die het biedt. Dit draagt bij aan de validiteit van de resultaten, omdat de reacties en gedragingen van deelnemers in de virtuele wereld representatief kunnen zijn voor hun gedrag in de werkelijkheid.

Het Virtual Burglary Project is een mooi voorbeeld van hoe VR kan worden ingezet om complexe situaties te simuleren en specifieke interventies te onderzoeken. Door het gebruik van VR waren we in staat om afschrikwekkende variabelen te manipuleren, zoals de helderheid van lantaarnpalen, locaties van geluidseffecten en de aanwezigheid van 'Watching Eyes Signs'. Door de controle die we hebben over de virtuele omgeving, waren we in staat de effecten op een nauwkeurige manier te meten en deze te vergelijken met virtuele woonwijken zonder de ‘dynamische guardianship’ elementen.

Daarnaast biedt VR meetmogelijkheden die anders moeilijk haalbaar zouden zijn. Eye-tracking technologie kan bijvoorbeeld worden gebruikt om de kijkrichting en aandacht van deelnemers te meten, wat waardevolle inzichten geeft in hun perceptie en focus tijdens het verkennen van de virtuele woonwijken. Waar letten inbrekers op? Vallen de afschrikwekkende elementen hun überhaupt op en gaan ze zich hier anders door gedragen?

In ons VR-onderzoek hebben we bovendien ook de looppatronen geregistreerd. Hoe lopen eventuele inbrekers verkennend door een wijk heen en gaan ze anders lopen wanneer er afschrikwekkende maatregelen aanwezig zijn? Beide waardevolle technieken die VR biedt om zo dicht mogelijk bij het inbraakmoment in de buurt te komen.

Een ander voordeel van VR is de veilige en ethische onderzoeksomgeving die het biedt. In ons onderzoek hoefden gedetineerde inbrekers niet daadwerkelijk deel te nemen aan experimenten buiten de gevangenis met de nodige risico’s van dien. Participanten konden veilig deelnemen aan het onderzoek vanuit de PI’s, terwijl we toch in staat zijn geweest om waardevolle data te verzamelen.

Krachtig hulpmiddel

Kortom, VR is een krachtig hulpmiddel gebleken voor ons onderzoeksproject. Het biedt controle over variabelen, realistische ervaring, gedetailleerde meetmogelijkheden en een veilige onderzoeksomgeving. Door de verdere ontwikkelingen binnen VR-technologie zullen er alleen maar meer mogelijkheden ontstaan om nieuwe inzichten te verkrijgen, zowel binnen als buiten het domein van de wetenschap.

Momenteel zijn we bezig met het testen van een controlegroep die bestaat uit mannen zonder inbraakervaring. We kunnen dan vergelijken hoe de inbrekers anders kijken naar elementen in een wijk en hoe je op die manier inbraakpreventie kan bevorderen. Ook bieden de uitkomsten van deze controlegroep een goed beeld over hoe bewoners denken over inbraak en kunnen we de Nederlandse bevolking adviseren op de steeds maar doorontwikkeling van nieuwe inbraakmethodes. Hopelijk wordt een nieuwe campagne bedacht die de achterhaalde ‘laat je licht aan als je niet thuis bent’ gaat vervangen.