Van 6 tot en met 13 november is het de Week van de Pleegzorg. Tijdens deze week is er in heel Nederland aandacht voor pleegzorg en het tekort aan pleegouders. In het hele land worden informatiebijeenkomsten georganiseerd in de hoop dat er meer pleegouders bijkomen. Als je puur naar de cijfers kijkt, zie je al dat dit nodig is: op 31 december 2023 was er voor ruim 800 kinderen nog geen pleeggezin gevonden. Maar het gaat niet alleen om genoeg beschikbare plekken, we zijn ook op zoek naar de best passende plek. Dat klinkt heel logisch, toch? Maar wat houdt dit nou eigenlijk in? Wat betekent het praktisch gezien voor een kind als er geen passende plek gevonden wordt? En waarom is het dus belangrijk dat meer mensen pleegouder willen zijn?

Pleegouders: liefst mensen uit het eigen netwerk

Laten we beginnen met de situatie dat een kind niet meer bij zijn ouders kan opgroeien. Het streven is om een uithuisplaatsing zo veel mogelijk te voorkomen; we willen het liefst dat kinderen bij hun ouders kunnen blijven, eventueel met hulp als dat nodig is. Maar soms lukt dit niet en moet een kind tijdelijk of langdurig ergens anders opgroeien. De fijnste oplossing is dat een kind dan wordt opgevangen door een vertrouwd persoon, bijvoorbeeld door familie of vrienden. Zo is het ook gegaan bij Emir, een Turkse jongen die bij zijn oom en tante mag wonen. Hoewel Emir liever bij zijn moeder zou blijven, is hij blij dat hij bij zijn eigen familie in de buurt terecht kan. Hij kent zijn oom en tante heel goed, en hij heeft ook al vaak bij hen en zijn twee neefjes gelogeerd.

In 2023 was bijna de helft van alle pleegzorgplaatsingen (46%) een plaatsing zoals hierboven beschreven, ook wel een netwerkplaatsing genoemd. De oom en tante van Emir hadden vóórdat Emir bij hen kwam wonen waarschijnlijk nooit bedacht dat ze pleegouder zouden; zij kwamen in actie omdat hun neefje -vooralsnog tijdelijk- ergens anders moest opgroeien. Ze kunnen Emir een thuis bieden terwijl zijn moeder hulp krijgt. Hopelijk lukt het haar dan over een tijdje om weer zelf voor Emir te zorgen.

Als plaatsing in het eigen netwerk niet kan

Het is mooi dat Emir bij zijn oom en tante terecht kan, maar een netwerkplaatsing is niet in elke situatie mogelijk. Niet iedereen heeft een groot sociaal netwerk, of het is voor familie niet haalbaar om de dagelijkse zorg voor een kind op zich te nemen. Soms spelen er problemen of zorgen binnen het netwerk waardoor dit niet kan. Als een netwerkplaatsing niet mogelijk is, wordt er een pleeggezin gezocht onder mensen die zich hebben aangemeld als pleegouders; mensen die uit eigen initiatief hebben bedacht dat ze een kind willen opvangen als dit nodig is. Dit noemen we ook wel een bestandsplaatsing.

Wat betekent zo’n bestandsplaatsing nou praktisch gezien voor een kind? Stel dat Emir niet opgevangen had kunnen worden door iemand uit zijn netwerk; dan was hij terecht gekomen bij andere pleegouders, mensen die hij nog niet kent. Dat is enorm spannend voor een kind: er gebeurt al zo veel thuis, je wordt gescheiden van je ouder(s), en dan moet je ineens bij onbekende mensen gaan wonen. Misschien hebben ze ook wel kinderen - eigen kinderen of andere pleegkinderen - waardoor je in een heel nieuw gezin terechtkomt. Het mooiste zou zijn als er dan wel een bepaalde mate van continuïteit in het leven van kinderen blijft. Voor Emir zou het bijvoorbeeld prettig zijn als het pleeggezin ook een Turkse afkomst heeft. Door het tekort aan pleegouders is het echter vaak niet mogelijk om hier rekening mee te houden.

Ook zou het fijn zijn als de pleegouders in de buurt wonen, maar ook dat lukt door het tekort aan pleegouders vaak niet. Wat betekent dit concreet? Emir zou waarschijnlijk moeten verhuizen naar een andere stad, en dus ook naar een andere school moeten gaan. Emir krijgt in dit scenario dus ook nieuwe klasgenoten en een nieuwe leerkracht. Na schooltijd spelen met zijn vriendjes uit de buurt of op zaterdag voetballen bij zijn eigen voetbalclub zit er ook niet meer in.

Als de pleegouders erg ver weg wonen, is het contact met Emirs moeder en familie wellicht ook moeilijk vorm te geven. In de praktijk hebben veel ouders geen eigen vervoer of financiële middelen om een lange reis met het openbaar vervoer te maken, zo ook Emirs moeder. Een wekelijks bezoekje aan haar zoon is daarom niet mogelijk, waardoor Emir en zijn moeder elkaar slechts tweemaal per maand zien. Dat is in dit geval ook nog eens een begeleid bezoek op kantoor van de jeugdbescherming, dus geen natuurlijke en ook wel een ongemakkelijke situatie. Je kunt je voorstellen dat dit geen positieve impact heeft op de band tussen ouder en kind, wat op zichzelf ook een probleem is: Emir zou in principe tijdelijk worden opgevangen in een pleeggezin, we willen dus niet dat de band met zijn moeder verslechtert.

Wat pleegouders voor een kind kunnen betekenen

Misschien denk je nu wel: jeetje, wat een negatief verhaal. Wil je daarmee pleegouders werven? Ik wil deze aspecten juist benoemen, omdat ik in het dagelijkse leven merk dat veel mensen niet beseffen wat het echt voor een kind betekent als er geen passende plek gevonden kan worden. De praktische gevolgen die we hierboven zagen, laten ook heel concreet zien waarom er meer pleegouders nodig zijn. Er wordt vaak gezegd dat je als pleegouder verschil kunt maken, en dat is ook echt zo.

• Als er meer pleegouders zijn, is er meer ruimte om op zoek te gaan naar een gezin met een bepaalde cultuur of geloofsovertuiging. Hoe mooi zou het zijn als Emir terecht kan bij islamitische pleegouders? Het behoud van dit stukje identiteit is voor kinderen heel belangrijk; dat verschil kun je dus maken.
• Ook een pleeggezin dicht(er)bij huis zou ideaal zijn: Hoe mooi zou het zijn als de afstand voor Emirs moeder wél te overbruggen zou zijn, zodat ze wekelijks bij haar zoon op bezoek kan? Ook dat verschil kun je maken.
• Een pleeggezin in de buurt biedt misschien ook wel mogelijkheden voor familieleden om Emir af en toe op te halen. Dan kan hij in contact blijven met zijn familie, zijn eigen taal blijven spreken, en misschien kunnen zij hem wel meenemen naar de moskee. Dat verschil kun je maken.

• En wat dacht je van de optie om een kind in het weekend en in vakanties op te vangen, ook wel weekendpleegzorg genoemd. Hoe mooi zou het zijn als Emir helemaal niet voor de hele week naar een pleeggezin hoeft, maar alleen in (of om) het weekend? Door de week kan hij dan thuis bij zijn moeder blijven. Ook dat verschil kun je maken.

Het tekort aan pleegouders is dus inderdaad een probleem, maar niet alleen qua absolute cijfers. Het zorgt er ook voor dat het moeilijk is om een goede match te vinden, en daarom zou het mooi zijn als er meer pleegouders bijkomen.

NB. Het verhaal van Emir is een fictief voorbeeld, gebaseerd op gebeurtenissen in echte gezinnen. Er is gekozen voor een jongen met Turkse afkomst, maar een goede match qua cultuur en geloofsovertuiging is natuurlijk ook belangrijk voor andere culturen, etniciteiten en religies. In de praktijk is er wel sprake van een tekort aan islamitische pleeggezinnen, zie ook: https://www.pleegzorg.nl/ervaringen/1007-de-islam-als-motivator-om-pleegouder-te-worden