Kwetsbare kinderen zijn in alle lagen van de bevolking en op alle schooltypes te vinden. In het Speciaal Onderwijs (SO) hebben alle kinderen specialistische aandacht en zorg nodig. Juist hier vinden we kinderen en jongeren voor wie het leven extra veel uitdagingen kent vanwege hun fysieke en/of mentale beperkingen. Vaak hebben kinderen al jaren van teleurstellingen en uitsluiting achter de rug voordat ze in het SO terecht komen. Deze kinderen én hun leerkrachten en begeleiders op het SO hebben dus niet alleen te maken met de uitdagingen die de beperkingen van het kind zelf met zich meebrengen, maar ook met zijn of haar ingewikkelde geschiedenis. In het SO komen het recht op onderwijs en het recht op zorg dus bij uitstek samen. Dat dit voor soms onmogelijke uitdagingen zorgt, blijkt uit dit verhaal.

Grommen

Een school voor Voortgezet Speciaal Onderwijs in de regio Haaglanden. Na de zomervakantie komt er een nieuwe leerling op de school: een jongen met een zware vorm van autisme die in het verleden veel is gepest vanwege zijn ongewone gedrag. Als verdedigingsmechanisme heeft hij zichzelf aangeleerd om als een wild dier te gaan grommen wanneer hij zich aangevallen voelt. Voor medeleerlingen op zijn vorige middelbare school nog een reden om hem maar raar te vinden en hem nog meer te pesten. Het grommen gebeurde dan ook steeds vaker, en het pesten dus ook.

Maar zijn traumatische sociale ervaringen gaan verder terug. Ook de basisschool voor speciaal onderwijs was geen goede ervaring. Er werd daar veel gevochten tussen leerlingen en de jongen kwam soms zelfs met beten in zijn armen thuis. Scheldpartijen en ander agressief gedrag kwamen regelmatig voor. De leerkrachten hadden de grootste moeite om de leerlingen in bedwang te houden en namen soms uit wanhoop hun toevlucht tot hardhandig optreden. De jongen verloor begrijpelijkerwijs al vroeg zijn vertrouwen in anderen.

Een onhoudbare thuissituatie

Ook zijn thuissituatie is niet rooskleurig: hij woont samen met zijn moeder en een zieke vader die niet tegen harde geluiden kan. En als de jongen zijn zin niet krijgt, gaat hij juist hard tekeer en maakt hij veel herrie. Om dit te voorkomen geven de ouders hem zoveel mogelijk zijn zin. Dit leidt tot een onhoudbare situatie voor het hele gezin: de jongen kan niet alleen thuis zijn met zijn vader omdat de spanningen dan te hoog oplopen en moeder leeft continu in angst. En de jongen zelf leert op geen enkele manier grenzen, en krijgt te weinig structuur en begeleiding om de gevolgen van zijn gedrag enigszins te begrijpen. Zijn gedrag wordt met de dag moeilijker. Het blijft ook niet altijd bij grommen. De zorg voor de jongen stijgt de ouders boven het hoofd. De jongen is aangewezen op professionele zorg en begeleiding om zijn moeilijke gedrag enigszins te begrenzen.

Verloren hoop

Op de nieuwe school ontdekken de leerkrachten dat de jongen naast zijn agressieve kant ook een andere kant heeft. Hij kan ook heel lief en enthousiast zijn en slim uit de hoek komen. Op die momenten heeft de staf haar hoop gevestigd. Wie weet kunnen ze die positieve kanten meer naar voren brengen en het lastige gedrag wat meer beperken. Dat is ook de missie van het Speciaal Onderwijs: het beste in de kinderen naar boven halen zodat ze ondanks hun beperkingen toch op hun niveau kunnen leren en ontwikkelen.

Ondanks de goede moed en inspanningen van de leerkrachten lukt het niet om het negatieve gedrag binnen de perken te houden. Bij het minste of geringste wordt de jongen agressief, niet alleen naar anderen maar ook naar zichzelf. Zijn positieve kanten raken op de achtergrond en zijn gedrag is bijna doorlopend een zware uitdaging voor zijn medeleerlingen en de leerkrachten. Na een periode van goede wil en inzet kan de school niet anders dan besluiten dat deze jongen meer zorg nodig heeft dan zij kunnen bieden. Hij moet van school af. Met pijn in het hart. Want als het hier niet lukt, waar dan wel? Zijn er andere plekken voor een jongen met zoveel uitdagingen? Is er in onze samenleving wel adequate zorg voor deze meest kwetsbare groep?