Toen ik lang geleden (ja, echt heel lang!) mijn eerste onderzoek uitvoerde als stagiair, hield ik me bezig met de kwaliteit van kinderopvang. Die kun je natuurlijk beschouwen vanuit hygiëne-oogpunt of vanuit het perspectief van faciliteiten en beschikbaar materiaal, maar ik was meer geïnteresseerd in hoe de peuters zich voelden in een kinderdagverblijf. Waren ze eigenlijk wel gelukkig? Dat was natuurlijk niet eenvoudig vast te stellen, want hoe kun je eigenlijk zien of het goed gaat met een kind?

Kwaliteit van onderwijs

Eén van de meetinstrumenten die me dichter bij het antwoord op die vraag bracht, was een voorloper van de Leuvense betrokkenheidsschaal. De ontwikkelaar van de schaal, Laevers, ziet betrokkenheid als essentieel voor de ontwikkeling van kinderen en definieert het begrip als volgt:

‘Kinderen met een hoge mate van betrokkenheid zijn uitermate geconcentreerd, van binnenuit gemotiveerd en gedreven aan de slag. Ze laten de activiteit niet makkelijk los. Kenmerkend is ook de intense mentale activiteit, waarbij ze zich bewegen aan de grens van hun mogelijkheden.’

Betrokkenheid en welbevinden van kinderen zijn volgens Laevers sterk aan elkaar verbonden en beide zijn indicatoren voor de kwaliteit van onderwijs.

Activeren van studenten

Intussen is er heel wat tijd verstreken en houd ik me niet meer dagelijks bezig met de kwaliteit van opvang voor peuters, maar wel met de kwaliteit van onderwijs aan jong-volwassenen. Daarbij heeft dat concept van betrokkenheid me nooit meer losgelaten. Zo hield ik in de onderwijsvisie die ik opstelde als beginnend opleidingsdirecteur, een vurig pleidooi voor het activeren van studenten. Een actieve leerhouding is immers een voorwaarde om echt iets te leren. En daarvoor heb je nodig? Ja, juist: betrokkenheid.

Anderhalf jaar geleden hebben we door de coronamaatregelen een abrupte overstap moeten maken van fysiek naar online onderwijs. Docenten hebben zich sindsdien een slag in de rondte gewerkt om zich allerlei software eigen te maken. Maar onderwijs laat zich niet letterlijk vertalen van een live situatie in een zaal naar een computerscherm. Daarom is er nog veel meer aandacht besteed aan het ontwikkelen van onderwijsvormen om studenten te motiveren om actief deel te nemen aan colleges en werkgroepen. Zo werden er weblectures en kennisclips met opdrachten ontwikkeld, gekoppeld aan online sessies waarin de stof nog eens live aan bod kwam. Sommige docenten maakten zelfs een podcast of online quiz. De manier waarop docenten dit type onderwijs ervaarden, verschilde onderling sterk. Maar over één ding waren we het allemaal eens: het kost ontzettend veel energie om studenten echt te betrekken bij online onderwijs.

Onderwijs op afstand

Studenten laten vaak hun camera uit tijdens een online sessie, waardoor je als docent tegen een scherm aan zit te kijken met grotendeels zwarte hokjes met initialen erin. Dan moet je toch je motivatie uit je tenen halen? Ik vond dat eigenlijk nogal kinderachtig van studenten, totdat ik zelf een keer deelnam aan een webinar over online leiding geven. Ik had net de kinderen naar school gebracht en nog geen tijd gehad om te ontbijten. En daar zat ik dan voor mijn scherm, kommetje müesli op schoot, kopje thee erbij en, natuurlijk, camera uit. Want je wilt echt niet in beeld komen met je mond vol yoghurt. En het was ook wel handig dat ik met mijn camera uit nog net even wat e-mails kon afhandelen. Dat was het moment waarop ik me realiseerde dat onderwijs op afstand echt iets doet met je leerhouding.

Gevolgen

Online onderwijs heeft zeker ook voordelen voor studenten. Het is handig om een college nog een keer te kunnen bekijken, op een tijd dat het jou uitkomt. Het is fijn dat je niet hoeft te reizen en dat je veel meer dingen op één dag kunt plannen. Maar wat heeft onderwijs volgen van achter een scherm betekend voor de betrokkenheid van studenten? En voor hun welbevinden? Niet voor niets hebben de media de afgelopen tijd bol gestaan van berichten over hoe slecht het gaat met studenten in het hoger onderwijs. Ongetwijfeld heeft betrokkenheid, bij mede-studenten, bij docenten en bij de lesstof, daarbij een belangrijke rol gespeeld. Ik kan niet anders dan terugdenken aan die peuters die, tijdens mijn eerste onderzoek, wat doelloos rondzwierven in het lokaal en eigenlijk nergens zin in hadden. En dan denk ik ook aan de positieve rol die pedagogisch medewerkers konden hebben in het stimuleren van die kinderen.

Ondersteuning

Als we, na deze zware coronatijd, het tij willen keren en willen zorgen dat het weer goed gaat met studenten, laten we dan niet aan docenten vragen om al hun kostbare energie te besteden aan het uitwerken van ingewikkelde logistieke scenario’s met of zonder 1,5 meter afstand. Laten we hen in plaats daarvan ondersteunen bij het ontwikkelen van onderwijs waarbij zowel studenten als docenten zich werkelijk betrokken kunnen voelen. Daarvoor is tijd, (fysieke) ruimte, vertrouwen en ja, ook wat extra geld nodig. En een beetje betrokkenheid.