Het is tegenwoordig heel normaal dat kinderen betrokken worden bij beslissingen die hen aangaan. Wanneer ouders met een ziek kind op het spreekuur komen, praten artsen met in plaats van over een kind. Op verschillende basisscholen worden er vanaf de midden- of bovenbouw geen 10-minuten gesprekken met alleen de ouders gevoerd, maar rapportgesprekken waar kinderen bij zijn. Goede zaak toch? We bevorderen de autonomie van kinderen, hun zelfvertrouwen, en hun redeneer- en beslisvaardigheden. Als het gaat om beslissingen die grote gevolgen hebben voor het leven van een kind, lijken er echter soms twijfels te zijn of kinderen hierbij wel betrokken moeten worden. Kijk maar eens naar dit voorbeeld:

Mariëlle: Kinderen hebben hoorrecht in civiele zaken

In civiele rechtszaken, zoals een echtscheiding - of kinderbeschermingsmaatregelen, zoals een uithuisplaatsing - hebben kinderen het recht om gehoord te worden. Dat houdt in dat ze hun mening over de zaak mogen geven. We noemen dit ‘hoorrecht’. In Nederland worden kinderen van 12 jaar en ouder standaard uitgenodigd voor een gesprek met de rechter; jongere kinderen krijgen een uitnodiging wanneer de rechter dit wenselijk acht of kunnen hier zelf om verzoeken. Hoewel deze jongere groep in de gelegenheid gesteld kan worden om een mening te geven, zien we dat dit in de praktijk nauwelijks gebeurt. Sommige rechters twijfelen of het voor jongere kinderen niet te belastend zal zijn om hun mening te geven.

Daisy: Gehoord worden kan stressvol zijn vanwege gebrek aan informatie

Uit de wetenschappelijke literatuur blijkt inderdaad dat participeren in civiele rechtszaken stressvol kan zijn voor kinderen. Dat kwam ook naar voren uit een onderzoek dat wij zelf recent uitvoerden. Echter, de voornaamste reden voor stress lijkt een gebrek aan informatievoorziening. Kinderen weten niet goed wat ze moeten verwachten van een kindgesprek, hoe de rechtbank er uitziet, en wat voor vragen er gesteld worden. Dat maakt het spannend om je mening te geven, maar het is geen drempel om dit te doen. Eenmaal aangekomen bij de rechtbank zijn er ook andere factoren die het spannend maken, dat begint al bij de beveiligingspoortjes bij de ingang. Verder is de ruimte waarin het kindgesprek plaatsvindt niet altijd even kindvriendelijk, waardoor jonge kinderen zich minder snel op hun gemak zouden kunnen voelen. Ook het dragen van een toga is niet bevorderlijk voor de sfeer van een gesprek – dit kan erg intimiderend zijn.

Mariëlle: Kunnen jonge kinderen hun mening aan een rechter uitleggen?

Aan dit soort factoren zouden we best iets kunnen doen. We kunnen kinderen duidelijke uitleg geven over wat ze kunnen verwachten en goede omstandigheden creëren voor het voeren van een gesprek. Sommige rechters twijfelen ook of jongere kinderen wel in staat zijn om hun mening op een goede manier te verwoorden. Rechters hebben maar beperkte tijd om met kinderen te spreken en zijn hier niet voor opgeleid. Jongeren zelf geven aan het belangrijk te vinden om door de rechter gehoord te worden, ook als ze jonger dan 12 jaar zijn. Maar heeft een kind als Job, die 8 jaar oud is, de juiste capaciteiten om zijn mening aan een rechter uit te leggen?

Daisy: Kinderen van 8 kunnen hun mening en gevoelens duidelijk verwoorden

Hoewel er veel verschillen zijn tussen kinderen, zal dit de meeste kinderen van 8 jaar oud wel lukken. Ze kunnen hun mening en daarbij behorende gevoelens duidelijk verwoorden, begrijpen dat hun gevoelens en wensen niet per se gelijk zijn aan die van hun ouders, en zijn in staat om vragen van de rechter te begrijpen. Job kan waardevolle input hebben voor deze zaak, die de rechter kan meenemen in zijn of haar beslissing. En of de rechter nu een beslissing maakt conform Jobs wensen, of juist niet, betrokken worden bij een beslissing blijkt voor kinderen belangrijker dan de uitkomst. Het is wel belangrijk dat Job dan krijgt uitgelegd wat er met zijn mening is gedaan.

In plaats van ons af te vragen of het een goed plan is om jongere kinderen te betrekken bij belangrijke beslissingen over hun leven, moeten we ons misschien eens afvragen of we er goed aan doen hen niet te betrekken. Onderzoek toont aan dat kinderen die herhaaldelijk niet worden betrokken bij beslissingen zich machteloos en gefrustreerd voelen, minder zelfvertrouwen hebben en het vertrouwen in hun eigen beslisvaardigheden verliezen. Beslissen over kinderen doe je met kinderen. Niet pas als ze 12 jaar oud zijn.

Meer lezen?

Mariëlle Bruning en Daisy Smeets deden met collega’s van het Instituut Psychologie en de Faculteit der Rechtsgeleerdheid onderzoek naar de procespositie van minderjarigen in het civiele recht. Lees hun rapport ‘Kind in proces: van communicatie naar effectieve participatie’.